قطع کتاب چیست؟ آشنایی با انواع سایز استاندارد کتاب
به اندازه طول و عرض کتاب (درازا و پهنای) کتاب قطع یا سایز کتاب می‌گویند. قطعی که برای کتاب در نظر گرفته می‌شود به تعداد صفحات آن بستگی دارد. در نظر گرفتن قطع کتاب یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار است که در هنگام طراحی و صفحه آرایی کتاب باید حتما آن را در نظر بگیریم.
چرا سایز کتاب مهم است؟
قطع کتاب یا اندازه کتاب و انتخاب درست آن اهمیت ویژه ای دارد، ابعاد کتاب باید طوری انتخاب شود که مناسب و قابل استفاده در کتابخانه های مناطق مختلف و کیف ها باشد و مطالب را به وضوح در معرض دید مخاطب قرار دهد، اگر ابعادی که در نظر گرفته می‌شود تناسبی با محتویات آن نداشته باشد یا استفاده از نوشته ها را سخت گرداند و یا از جذابیت کتاب بکاهد، تمام زحمات نویسنده و ناشر کتاب از بین خواهد رفت.
بنابراین هنگامی که قطع کتاب متناسب با نوع کتاب باشد، مطالعه‌ی آن را برای خواننده آسان و لذت‌بخش می‌کند، و اینجاست که اهمیت قطع کتاب مطرح می‌شود.
ابعاد استاندارد قطع و سایز نهایی کتاب
در همه کشورها سایز و قطع کتاب استاندارد وجود دارد، ایران نیز از این قائد مستثنا نیست در ادامه به بررسی ابعاد استاندارد کتاب در ایران می‌پردازیم و قطع‌های استاندارد ایران را شرح می‌دهیم.
قطع کتاب رحلی
قطع کتاب رحلی عموما برای کتاب‌های فاخر مانند شاهنامه، دیوان شمس، حافظ و یا کتاب‌های مذهبی مانند قرآن و یا کتاب‌های مرجع استفاده می‌شود. این نوع قطع کتاب به سه دسته قطع رحلی کوچک (28*21 سانتی‌متر)، قطع رحلی متوسط (33*23 سانتی‌متر) و قطع رحلی بزرگ (30*60 سانتی‌متر) تقسیم می‌شود.
علت نام گذاری این نوع قطع به قطع رحلی این است که معمولا برای خواندن این کتاب آن را بر روی رحل قرار می‌دهند. قطع رحلی را هم میتوان به صورت 2 ستونی و هم به صورت تک ستونی چاپ کرد. برای کتاب‌های مرجع یا رفرنس عموما برای کاهش هزینه‌های چاپ، از چاپ قطع رحلی دو ستونی استفاده می‌کنند.
اما برای چاپ کتاب‌های مانند قرآن و شاهنامه که در آن از تصاویر تذهیب و مینیاتور استفاده می‌شود از چاپ قطع رحلی تک ستونی استفاده می‌کنند.
قطع وزیری
پر کاربردترین قطع کتاب در ایران قطع وزیری است، اغلب کتاب‌های که شما در ایران مشاهده می‌کنید مانند کتاب‌های آموزشی، درسی و دانشگاهی و حتی سالنامه دارای قطع وزیری هستند. این قطع کتاب نیز به مانند قطع رحلی داری سه دسته قطع وزیری کوچک، قطع وزیری متوسط و قطع وزیری بزرگ است. بهتر است ویراستاری و صفحه آرایی قطع وزیری توسط کارشناسان خود چاپخانه انجام شود تا استاندارهای لازم در آن رعایت شود. پر مصرف ترین قطع وزیری 17*23 می باشد.
قطع ربعی
قطع ربعی کتاب دارای اندازه استاندارد (16.5 × 12) است که در کاغذ 50*70 چیده می شود این قطع برای کتاب‌های خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به اندازه قطع‌های دیگر کتاب پر کاربرد نیست.
قطع رقعی
یکی دیگر از قطع‌های پر کاربرد در ایران قطع رقعی است. قطع رقعی معمولا برای چاپ کتاب‌های که در آن‌ها تصویر کم وجود دارد و یا حجم کمی دارند استفاده می‌شود. عموما کتاب‌های رمان، داستان، شعر و... را با این سایز کتاب چاپ می‌کنند.
نکته‌ای که در هنگام چاپ قطع رقعی باید به آن توجه کرد نوع چاپ است. زیرا اندازه سایز رقعی در انواع چاپ متفاوت است. در چاپ افست اندازه قطع رقعی برابر است با 15*22 و در چاپ دیجیتال برابر است با 14*21 سانتی‌متر.
سایز کتاب خشتی
یکی از قدیمی‌ترین قطع کتاب در چاپ نسخ خطی است و اندازه تمام ابعاد در این کتاب با هم برابر و به شکل مربعی است.اما امروزه از این نوع قطع برای چاپ کتاب‌های هنری، کتاب کودکان، کاتالوگ و برشور استفاده می‌شود. قطع خشتی نیز به دو دسته کوچک (19*19) و بزرگ (22*22) است.
قطع جیبی
در چند سال اخیر این نوع قطع کتاب بسیار پر طرفدار شده است زیرا میتوان آن را به راحتی در جیب یا کیف جا داد و حمل کرد. این نوع قطع طول و عرض کمی دارند و معمولا برای چاپ کتاب‌های شعر، دعا و... مورد استفاده قرار می‌گیرند. اندازه قطع جیبی عبارت است از: 11*15 سانتی‌متر
قطع کتاب پالتویی
قطع پالتویی نیز به مانند قطع جیبی است با این تفاوت که طول آن بلندتر از طول قطع کتاب جیبی است. همین عمر باعث می‌شود که مطالب بیشتری در یک صفحه جای بگیرد و همین امر نیز هزینه چاپ را تا حدود زیادی کاهش می‌دهد. اندازه سایز کتاب پالتویی کوچک 10*19 و سایز قطع پالتویی بزرگ 11.5*22 است.
قطع حمایلی
برخی از کتاب‌ها مانند کتاب دعا را از گذشته به گردن خود می‌آویختند و مورد استفاده قرار می‌داند. به همین دلیل به کتاب‌های در اندازه 6*12 سانتی‌متر قطع کتاب حمایلی می‌گویند.
قطع جانمازی
قطع جانمازی با اندازه استاندارد 7*12 چاپ می‌شود. از این قطع عموما برای چاپ کتاب دعا و چند سوره از قرآن استفاده می‌شود که در جانماز قرار می‌گیرد. به همین دلیل هم نام آن را قطع جانمازی می‌گذارند.
قطع بیاضی
حتما تا کنون کتاب‌های را دیده‌اید که از طرف طول باز می‌شوند و از طرف عرض شیرازه بندی شده‌اند. به این نوع کتاب‌ها، قطع کتاب بیاضی یا بیاض می‌گویند.
اندازه و قطع کتابی که در این جا ذکر شد اندازه بعد برش است، در نتیجه در هنگام طراحی حتما به اندازه قبل برش و حاشیه امنی که از 4 طرف باید وجود داشته باشد دقت کنید. این موارد در هنگام صفحه آرایی کتاب بسیار مهم هستند.
